در تقسیم بندی و انجام اذکار برای حصول و برآورده شدن حاجت، میتوان انواع آنرا بدین طریق بیان نمود:
انواع ذکر
ذکر بر چند قسم تقسیم مى شود:
1 - تحمید
سعید قماط از فضل روایت کرده است که گفت : به حضرت صادق - علیه السلام - عرض کردم : فدایت گردم! یک دعاى جامع به من بیاموز فرمود:
* احمد الله فانه لا یبقى احد یصلى الا دعا لک ، یقول : سمع الله لمن حمده .
یعنى : خداى را حمد کن که در این صورت ، هر نماز گزارى برایت دعا مى کند و مى گوید: خداوند بشنود سخن کسى را که او را ستایش کند.
2- صورت تمجید
على بن حسان از یکى از یارانش از حضرت صادق - علیه السلام - روایت کرده است که فرمود:
* کل دعاء لا یکون قبله تمجید فهو ابتر انما التمجید ثم الثناء .
یعنى
: هر دعایى که قبل آن ، تمجید نباش ابتر و منقطع است ، اول تمجید بعد
ثناء. راوى گوید: عرض کردم : کمترین چیزى که به عنوان تمجید کفایت مى کند
چیست ؟ فرمود: بگو:
- اللهم انت الاول فلیس قبلک شى ء و انت الاخر، فلیس
بعدک شى ء، و انت الظاھر فلیس فوقک شى ء و انت الباطن فلیس دونک شى ء، و
انت العزیز الحکیم .
یعنى : خدایا! تو آن اولى هستى که قبل از تو چیزى
نیست ، تو آن آخرى هستى که بعد از تو چیزى نیست ، تو آن غالبى هستى که بر
تراز تو چیزى نیست ، تو آن سرى هستى که مخفى تر از تو چیزى نیست و تو عزیزى
و حکیمى .
3- تهلیل و تکبیر
ربعى از فضیل از امام باقر یا امام صادق - علیھما السلام - روایت کرده است که فرمود:
* اکثروا من التهلیل والتکبیر فانه لیس شى ء احب الى الله من التکبیر و التهلیل .
یعنى
: تهلیل و تکبیر را زیاد کنید که چیزى نزد خدا محبوبتر از تکبیر و تهلیل
نمى باشد. از پیامبر اکرم - صلى الله علیه و آله و سلم - روایت شده است که
فرمود:
* خیر العباده قول لا اله الا الله .
یعنى : بهترین عبادت ، گفتن لا اله الا الله است .
4- تسبیح
یونس بن یعقوب گوید:
* قلت لابى عبد الله علیه السلام : من قال : سبحان الله مائه مره ، کان ممن ذکر الله کثیرا؟ قال : نعم.
یعنى
: به حضرت صادق - علیه السلام - عرض کردم : کسى که صد بار بگوید سبحان
الله ، آیا جزء کسانى خواهد بود که خدا را زیاد ذکر کرده ؟ فرمود: آرى .
5- تسبیح و تحمید
از حضرت صادق - علیه السلام - روایت شده است که فرمود:
* قال امیر المومنین : التسبیح نصف المیزان ، و التحمید یملا المیزان ، ولا الا الله و الله اکبر ما بین السماوات و الارض .
یعنى
: امیر المومنین - علیه السلام - فرمود: سبحان الله ، نصف ترازو را مى
گیرد و الحمد الله ، آن را پر مى سازد و لا اله الا الله و الله اکبر، ما
بین آسمانها و زمین را پر مى کند.
6 - ذکر ذیل
* اشهد ان لا اله الا الله و حده لا شریک له الها و احدا فردا صمدا لم یتخذ صاحبه ولا ولدا .
یعنى
: شهادت مى دهم که معبودى جز الله نیست تنهاست و شریکى ندارد، معبودى
یگانه و یکتا و فرد و بى نیازى است که نه همسرى اختیار کرده و نه فرزندى .
امام صادق - علیه السلام - فرمود:
- من قالها خمسا و اربعین مره کتب الله له خمسا و اربعین الف حسنه ، و محى عنه خمسا و اربعین الف
سیئه و رفع له خمسا و اربعین الف درجه ، و کان کمن قرا القران فى یومه اثنى عشر الف مره ، و بنى الله له بیتا فى الجنه .
یعنى
: هر کس این (اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له ...) را چهل و پنج
بار بگوید، خداوند متعال برایش چهل و پنج هزار حسنه مى نویسد و چهل و پنج
هزار سیئه را از او محو مى نماید و چهل پنج هزار درجه او را بالا مى برد،
او چون فردى خواهد بود که قرآن را در یک روز دوازده هزار بار خوانده باشد و
( بالاخره) خداوند سبحان خانه اى در بهشت برایش مى سازد).
7 - کلمات پنجگانه
پیامبر اکرم - صلى الله علیه و آله و سلم - فرمود:
*
الا اعلمکم خمس کلمات خفیفات على اللسان ، ثقیلات فى المیزان ، یرضین
الرحمن ، و یطردن الشیطان ، و هن من کنوز الجنه و من تحت العرش ، و هن
الباقیات الصالحات . قالوا: بلى یا رسول الله ، فقال - صلى الله علیه و آله
و سلم - : قولوا سبحان الله ، و الحمد الله ، ولا اله الا الله ، والله
اکبر، ولا حول ولا قوه الا بالله العلى العظیم و قال خمس بخ بخ لهن ما
اثقلهن فى المیزان .
یعنى : آیا پنج کلمه به شما بیاموزم که بر زبان ،
سبک باشد و در میزان ، عمل سنگین ، کلماتى که خداوند رحمان را راضى کرده
شیطان را طرد نمایند، کلماتى که رسول الله ! فرمود: بگویید: سبحان الله
و... منزه است خداوند! سپاس و ستایش مخصوص خداوند است ! معبودى جز خداوند
نیست ، خداوند بزرگتر است و هیچ دگرگونى و قدرتى جز به واسطه خداوند بلند
مرتبه با عظمت ، وجود ندارد آنگاه پنج مرتبه فرمود: به به به این کلمات که
چقدر میزان را سنگین مى سازند.
8 - تسبیحات اربعه
از امام باقر - علیه السلام - روایت شده است که فرمود:
*
مر رسول الله - صلى الله علیه و آله و سلم - برجل یغرس غرسا فى حائط له
فوقف علیه و قال : الا ادلک على غرس اثبت اصلا و اسرع ایناعا و اطیب ثمرا و
ابقى ؟ قال : فدلنى یا رسول الله ، فقال ، اذا اصبحت و امسیت فقل : سبحان
الله ، و الحمد لله ، ولا اله الا والله اکبر، فان لک بذلک ان قلته بکل
تسبیحه عشر شجرات فى الجنه من انواع الفاکهه و هن من الباقیات الصالحات .
قال : فقال الرجل : فانى اشهدک یا رسول الله ، ان حائطى هذا صدقه مقبوضه
على فقراء المسلمین اهل الصدقه ، فانزل الله تبارک و تعالى .( ایات من
القران : فاما من اعطى و اتقى و صدق بالحسنى فسنیسره للیسرى.)
یعنى :
رسول خدا - صلى الله علیه و آله و سلم - از کنار مردى گذر مى کردند که رد
باغش مشغول کاشتن درختى بود، حضرت ایستاد و به او فرمود: آیا درختى به تو
معرفى کنم که ریشه اش استوارتر باشد و زودتر برسد و میوه هاى پاکتر و با
دوامتر بدهد؟. عرض کرد: راهنماى کن مرا اى رسول خدا! فرمود: هرگاه وارد صبح
و شام شدى ، بگو: سبحان الله والحمد لله ولا اله الا الله و اکبر، که اگر
این را بگویى براى تو در برابر هر یک تسبیح ، از هر میوه اى ده درخت در
بهشت خواهد بود و این کلانم یکى از مصادیق باقیات صالحات است .
9- استغفار
سکونى از حضرت صادق - علیه السلام - روایت کرده است که فرمود:
* قال رسول الله - صلى الله علیه و آله و سلم -: خیر الدعاء الاستغفار .
یعنى : رسول خدا - صلى الله علیه و آله و سلم - فرمود بهترین دعا استغفاره است . و فرمود:
* ان للقلوب صدا کصدا النحاس فاجلوها بالاستغفار .